ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ: Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΟΠΩΝ

Οι νότες µπορούν να κρύβουν ακόµη και την κατασκοπεία ή τον προάγγελο των ηλεκτρονικών κοριών παρακολούθησης, όπως απέδειξε - µε βάση νέα στοιχεία - η ιστορία του παράξενου ρωσικού αιθεροφώνου ή θέρεµιν...

Οταν το 1919 ο 23χρονος νεαρός ρώσος φυσικός και τσελίστας Λεβ Σεργκέγιεβιτς Τερµέν από την Αγία Πετρούπολη εµφανίστηκε ενώπιον του ηγέτη της Οκτωβριανής Επανάστασης Βλαντίµιρ Ιλιτς Ουλιάνοφ για να του παρουσιάσει την ανακάλυψη του αιθεροφώνου του – του µουσικού οργάνου που έπαιζε µουσική µε τον αέρα – ο 49χρονος τότε Βλαντίµιρ Λένιν ενθουσιάστηκε.

Οχι ιδιαίτερα από τη µουσική που εξέπεµπε το όργανο όσο από τις προοπτικές χρήσης που ο ίδιος οραµατίστηκε. Πίστεψε – ή θέλησε να πιστέψει – πως πρόκειται για σειρήνα συναγερµού. Τόσος µάλιστα ήταν ο ενθουσιασµός του που παρήγγειλε αµέσως 600 κοµµάτια προκειµένου να τα µοιράσει στην υπό δηµιουργία ακόµη Σοβιετική Ενωση.

Η ιστορία του αιθεροφώνου έκτοτε είναι «σκοτεινή», όπως και εκείνη του εφευρέτη του. Το πρώτο ηλεκτρονικό µουσικό όργανο έγινε πλέον γνωστό ως θέρεµιν, από το όνοµα του εφευρέτη του που µετέβαλε το όνοµά του σε Λέον Θέρεµιν, όταν µε εντολή του Κοµµουνιστικού Κόµµατος της ΕΣΣΔ έφυγε αρχικά για την Ευρώπη και στη συνέχεια για την Αµερική προκειµένου να το παρουσιάσει, να λάβει εκεί δίπλωµα ευρεσιτεχνίας, να το κατοχυρώσει µε το νέο του όνοµα αλλά και να δράσει ως βιοµηχανικός – κι όχι µόνον – κατάσκοπος, όπως προκύπτει από νέα ιστορικά στοιχεία. Σκοτεινά χρόνια
Στα «σκοτεινά χρόνια» που ακολούθησαν το… american dream του νεαρού ρώσου µουσικού και εφευρέτη, απέφυγε να αναφερθεί και η ανιψιά και «κληρονόµος» της φήµης του Λυδία Κάβινα στη Θεσσαλονίκη. Το θέµα του συνεδρίου στο επίκεντρο του οποίου η κ. Κάβινα παρουσίασε την «Ιστορία του θέρεµιν και τη χρήση του στον 20ό αιώνα» ήταν «Μουσική και πολιτική». Το διήµερο συνέδριο διοργάνωσε ο Σύλλογος Μονίµων Υπαλλήλων της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης (διοργάνωσε πρόσφατα, σε συνεργασία µε την «Ιθάκη», και το πρώτο µουσικό φεστιβάλ µε τίτλο «Underground ΚΟΘ»). Είχε συνεργαστεί δε – αυτή τη φορά – µε το Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης.

«Η ιστορία του Λέον Θέρεµιν και η ιστορία του θέρεµιν και των εφαρµογών του είναι εξίσου ταραχώδεις και περιλαµβάνουν αµφότερες τα πάντα: τους τσάρους και τη ρωσική επανάσταση, την Αµερική και τα ρώσικα γκουλάγκ (τα στρατόπεδα για τους αντικαθεστωτικούς στη Σιβηρία), την περεστρόικα, το θέατρο και τον κινηµατογράφο», είπε µεταξύ άλλων στη διάλεξή της (προηγήθηκε µια µίνι συναυλία στην αίθουσα δοκιµών της Κρατικής Ορχήστρας) η Λυδία Κάβινα.

«Ο Λέον Θέρεµιν ήταν απλώς ένα τσελίστας που του άρεσε να παίζει ροµαντική µουσική. Του άρεσε όµως και να κάνει πειράµατα µε το κοινό. Ανύψωνε στη σκηνή µια λάµπα γκαζιού και µε το φως που εξέπεµπε προσπαθούσε να δηµιουργήσει ήχο. Η αρχή δηλαδή της δηµιουργικής τέχνης του ήταν ο έλεγχος του ήχου σε συνδυασµό µε την κίνηση στον χώρο. Οτι δηλαδή κάνει και το θέρεµιν. Το θέρεµιν δεν είναι πια παρά µια λευκή πλάκα µε δύο κεραίες (η µία κάθετα και η δεύτερη ελικοειδής παράλληλα προς την πλάκα)», είπε η Λυδία Κάβινα.

Ηλεκτροµαγνητικό πεδίο
Το θέρεµιν βρισκόταν εκεί για να συνοδεύσει µε τα ηλεκτροµαγνητικά του κύµατα τα… µαγικά που θα έκανε η µουσικός-χειρίστριά του Λυδία Κάβινα.

Η κάθετη κεραία δηµιουργεί ηλεκτροµαγνητικό πεδίο, τα κύµατα του οποίου διαχειριζόταν µε το δεξί της χέρι η «θερεµίστρια» και η παράλληλη ελικοειδής κεραία καθόριζε την αυξοµείωση της έντασης του ήχου που δηµιουργούνταν (ο χειρισµός της γίνεται µε το αριστερό χέρι).

«Μερικοί άνθρωποι πιστεύουν ότι απαιτούνται εξαιρετικές ικανότητες για να παίξουν θέρεµιν. Η µόνη προϋπόθεση είναι ένα καλό αυτί για τη µουσική, ο καλός συντονισµός και η ικανότητα συγκέντρωσης, επειδή κάποιος µπορεί να ελέγξει τον ήχο µόνο µε τη δική του αίσθηση ακοής. Αρχισα να παίζω όταν ήµουν 9 ετών και εκείνος (ο Λέον Θέρεµιν) 80 ετών. Το θέρεµιν, που τότε ήταν πιο ογκώδες, έφτανε στο σπίτι µας κάθε Παρασκευή βράδυ. Οταν άνοιγα την πόρτα, ο θείος κουβαλούσε µαζί του γλυκά και σοκολάτες. Δεν ήταν διόλου αυστηρός στη διδασκαλία. Μπορούσα να παίζω ό,τι ήθελα, ενώ εκείνος καθόταν σε µια παλιά πολυθρόνα και µε άκουγε.

Ηταν βολικός και χιουµορίστας. Ο ιδεαλισµός του δεν απέκλειε την πρακτική του φύση: κατασκεύαζε τις εφευρέσεις του µε τα χέρια του. Και δεν µίλησε ποτέ για εκείνα τα “σκοτεινά χρόνια” της εξαφάνισής του. Ούτε για τις άλλες εφευρέσεις του», έλεγε η Λυδία Κάβινα στο µίνι σεµινάριο στη Θεσσαλονίκη διακόπτοντας συχνά τον λόγο της µε µελωδίες που παρήγαγε το αιθερόφωνο – µέχρι και µια άλλη εκδοχή του «Ζορµπά» ακούσαµε.

Πίσω όµως απ’ όλα αυτά, στοιχεία συγκλίνουν στην άποψη ότι ο Θέρεµιν, πέρα από πιόνι στη βιοµηχανική κατασκοπεία των Σοβιετικών στη Δύση, ήταν ουσιαστικά ο εφευρέτης του «κοριού» και άλλων ηλεκτρονικών µεθόδων παρακολούθησης που κατά κόρον χρησιµοποιήθηκαν κατά τη σταλινική περίοδο κυριαρχίας της ΕΣΣΔ…

Από τους Led Ζeppelin ώς την Οξφόρδη

Το θέρεµιν χρησιµοποιήθηκε από µεγάλους συνθέτες, όπως ο Ντµίτρι Σοστακόβιτς που το χρησιµοποίησε στην κινηµατογραφική µουσική για να «ντύσει» ταινίες τρόµου και όχι µόνο, αλλά και στην ποπ και ροκ µουσική από τους Led Ζeppelin, τους Αerosmith, τον Στινγκ και τους Ρlacebo που το χρησιµοποίησαν και στις πρόσφατες συναυλίες τους.

Η Λυδία Κάβινα έχει ηχογραφήσει έργα για θέρεµιν που συνέθεσε η ίδια, ενώ ταξιδεύει ανά τον κόσµο δίνοντας σε ορχήστρες και µουσικές σχολές πανεπιστηµίων διαλέξεις για το θέρεµιν και τη «σκοτεινή ζωή» του θείου της. Οι επόµενες εµφανίσεις της είναι στις 16 και 23 Οκτωβρίου στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης. Πηγή: tanea.gr