ΤΟΛΜΑΜΕ ΝΑ «ΠΕΙΡΑΞΟΥΜΕ» ΤΙΣ ΚΛΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΑΥΛΙΕΣ;

Πόσο µπορούµε να «πειράξουµε» τα έργα της, ώστε να γίνουν πιο εύπεπτα για το ευρύτερο κοινό; Κατά πόσον µπορούµε να εισάγουµε ποπ στοιχεία ή αµφιέσεις; Οσο το κοινό γερνάει ή µειώνεται, οι κλασικοί ερµηνευτές, µε αφορµή τη σηµερινή Παγκόσµια Ηµέρα Μουσικής, βλέπουν ένα µέλλον «πειραγµένο»...

Αντιδράσεις στους µουσικόφιλους έχει προκαλέσει η νέα τάση να παρεµβαίνουν µαέστροι και σολίστες σε κοµµάτια της κλασικής µουσικής ή να εισάγουν στοιχεία (ακόµη και αµφιέσεις) που διακρίνουν τους σταρ της ποπ σε συναυλίες, µε στόχο την αναθέρµανση του ενδιαφέροντος για το συγκεκριµένο είδος αλλά και την προσέλκυση νεώτερου ηλικιακά ακροατηρίου.

Πρόσφατα, ο βραβευµένος µε Πούλιτζερ το 2008 για το βιβλίο «Ολα τ’ άλλα είναι θόρυβος», µια προβοκατόρικη θεώρηση για τη µουσική του 20ού αιώνα, µουσικοκριτικός Αλεξ Ρος – µια λέξη του λογίζεται στον κόσµο της κλασικής µουσικής σαν δήλωση του Πάπα – τάραξε τα νερά όταν στην ετήσια εκδήλωση της Βασιλικής Φιλαρµονικής Κοινότητας έδωσε διάλεξη µε θέµα «Εφευρίσκοντας και επανεφευρίσκοντας τα κλασικά κοντσέρτα». Εκεί µίλησε για την εισαγωγή πρακτικών της ποπ στις θεωρούµενες ως σοβαρές συναυλίες.

Στις ΗΠΑ, στο µεταξύ, οι ορχήστρες από τη µια εµφανίζουν µείωση εσόδων και από την άλλη γερασµένο κοινό. «Ηρθε η ώρα να ξανασκεφτούµε πώς θα πρέπει να παρουσιάζεται ο Μπραµς, ο Μπετόβεν ή ο Μπρούκνερ», υποστηρίζει ο Αλεξ Ρος προκαλώντας στους παραδοσιακούς λάτρεις της κλασικής µουσικής ανατριχίλα. Την αντίληψη αυτή εφαρµόζουν ήδη καλλιτέχνες αλλά και σηµαντικά συναυλικά µουσικά ιδρύµατα. Για παράδειγµα, το Southbank Center του Λονδίνου αγκάλιασε µε θέρµη την πρόταση της συνθέτριας Αννας Μέρεντιθ, ένα κοντσέρτο για µπιτ-µποξ και συµφωνική ορχήστρα. Το περίφηµο Roundhouse επίσης στον κύκλο εκδηλώσεων «Reverb» του Ιανουαρίου παρουσίασε κλασικά έργα σε µια ποπ συναυλία.

Ως πού µπορεί να φθάσει κανείς για να γίνει ένα κλασικό συµφωνικό έργο πιο θελκτικό στο ευρύτερο κοινό;

«Το πρόβληµα δεν είναι στα κλασικά κοµµάτια», εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο διεθνούς φήµης σολίστας του βιολιού Λεωνίδας Καβάκος, «αλλά στους ανθρώπους της νεώτερης γενιάς που στερούνται πολιτισµού και πνευµατικής ευελιξίας».

Κάνει δε λόγο για «µια αλυσίδα αρνητικής φόρτισης που περιβάλλει την κοινωνία» και γι’ αυτή την κατάσταση καταλογίζει ευθύνες στους πολιτικούς. «Είναι πρόβληµα παιδείας. Ο,τι άσχηµο υπάρχει εντοπίζεται στην παιδεία. Την ευθύνη φέρουν, όχι οι νέοι ή παλαιότερες γενιές, αλλά οι εκάστοτε κυβερνήσεις που αιδαφορούν. Αλλωστε αυτό καταγράφεται µε κάθε οικονοµική κρίση. Τα πρώτα κονδύλια που περιορίζονται είναι αυτά για τον πολιτισµό. Δηλαδή έχουµε φθάσει στο σηµείο ο πολιτισµός να θεωρείται πολυτέλεια».

Παλιοµοδίτικα θεωρεί τα κοντσέρτα κλασικής µουσικής, ο Γκάµπριελ Προκόφιεφ, συνθέτης και παραγωγός ραδιοφωνικών εκποµπών κλασικής µουσικής, εγγονός του Ρώσου συνθέτη Σεργκέι Προκόφιεφ. «Θυµάµαι κάποια φορά που πήγα να δω µε τον παππού µου µια παράσταση του µπαλέτου “Ρωµαίος και Ιουλιέτα”, σε µουσική δική του. Εφθασα µε καθυστέρηση ενός λεπτού µετά την έναρξη της παράστασης. Δεν µε άφησαν να µπω κι έτσι έχασα όλόκληρη την πρώτη πράξη. Είναι µέρος ενός τυπικού αναχρονιστικού. Γιατί τα κοντσέρτα αρχίζουν στις 19.30; Σήµερα καµία συναυλία δεν αρχίζει νωρίτερα από τις 21.00. Ανάµεσα στα δύο µέρη, σε ποπ συναυλίες, ντιτζέις κάνουν πρόγραµµα, ο κόσµος κυκλοφορεί κι αν δεν του αρέσει το θέαµα µπορεί να πάει στο µπαρ και να πιει το ποτό του. Ετσι απευθύνεσαι και σε ευρύτερο και σε πιο νεανικό κοινό».

«Το τελειότερο ψηφιακό µηχάνηµα του κόσµου δεν µπορεί να υποκαταστήσει στο ελάχιστο την εµπειρία του ζωντανού κοντσέρτου», λέει από την άλλη ο καλλιτεχνικός διευθυντής του λονδρένζικου Βarbican Center, Γκρέιαµ Σέφιλντ.

«Το πείραγµα κλασικών έργων είναι λάθος», αντιτείνει ο Λεωνίδας Καβάκος. «Δεν µπορείς να αλλοιώσεις τον µαγνητισµό, την ενέργεια, την κατάθεση ψυχής ενός εµπνευσµένου ανθρώπου. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος ώστε η ενέργεια αυτή να γίνει κατανοητή. Είµαι αντίθετος στο ανακάτεµα ειδών της δηµιουργίας στο χώρο της τέχνης». Συντάσσεται µαζί του και η µαέστρος Κωνσταντία Γουρζή.

«Υπάρχουν ανθρωποι που θέλουν να κολυµπάνε σε µια ρηχή πράσινη λίµνη και άλλοι στα γαλάζια βαθιά νερά. Για όλους έχει να προσφέρει η σηµερινή κοινωνία κάτι. Είναι αυτό καλό ή κακό; Αυτό είναι το ερώτηµα».

Σε διαφορετικές όχθες βρίσκονται ο καλλιτεχνικός διευθυντής του λονδρέζικου Βarbican Center Γκρέιαµ Σέφιλντ και ο Ηλίας Τζεµπετονίδης, Casting Μanager στο περίφηµο λυρικό θέατρο της Σκάλας του Μιλάνου.

Ανοιχτός σε πειραµατισµούς είναι ο Γκρέιαµ Σέφιλντ και βασίζει την άποψή του στο γεγονός ότι ζούµε στην εποχή της εικόνας, όπου τα πάντα οπτικοποιούνται, αν και όπως λέει «τα έργα κλασικής µουσικής «αγγίζουν» το µυαλό κι όχι το µάτι». Οµως περιστασιακά θα άξιζε τον κόπο ένας πειραµατισµός, «ένα πάντρεµα εικόνων µε µουσική, αν και αυτό που έχει σηµασία είναι η ποιότητητα της µουσικής». Αντίθετος στο «πείραγµα» έργων συµφωνικής µουσικής, είναι ο Ηλίας Τζεµπετονίδης, διότι «είναι σα να πειράξει κάποιος έναν πίνακα του Βαν Γκογκ για να τον καταλάβουµε καλύτερα». Εργα µεγάλων συνθετών, υποστηρίζει, δεν σηκώνουν τροποποιήσεις.

Από την άλλη, δέχεται πως «σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι κακό να χαλαρώνουµε το κοινό, γιατί αυτό θα βοηθούσε στη βελτίωση της ατµόσφαιρας σε ένα τέτοιο καλλιτεχνικό γεγονός. Μέχρι πρόσφατα ανάµεσα σε δύο µέρη ενός έργου, οι θεατές χειροκροτούσαν αµήχανα, από ευγένεια, και πάντως σαν να ήταν εξωγήινοι. Οταν όµως η µουσική ζητά άµεση απόκριση, ένα χειροκρότηµα έστω και αµήχανο είναι καλό. Ανάµεσα σε βηχαλάκια, τα σποραδικά χειροκροτήµατα είναι µια χαρά».

«Ζήτω η απλότητα»

Υπέρ των απλοποιήσεων, αλλά υπό προϋποθέσεις και µόνον όταν το απαιτούν οι συνθήκες, τίθεται ο Ηλίας Τζεµπετονίδης, ο έλληνας casting manager (υπεύθυνος διανοµών) στη Σκάλα του Μιλάνου.

«Η απλούστευση µιας όπερας είναι εφικτή όταν απευθύνεται σε παιδιά διότι δεν έχουν τις αντοχές να µείνουν καθηλωµένα στις θέσεις τους για πολλή ώρα. Αλλά όταν πρόκειται για κοινό ενηλίκων, τι απλουστεύσεις να κάνεις; Δεν µπορείς να πειράξεις, ας πούµε, την Ενάτη Συµφωνία του Μπετόβεν για να γίνει πιο θελκτική. Δεν µπορεί οποιοσδήποτε να παρεµβαίνει στην έµπνευση του άλλου. Να εµπνευστεί από αυτήν, το δέχοµαι, όχι όµως να µεταποιήσει το πρωτότυπο. Οταν κάτι είναι αυτόφωτο, πρέπει και να παραµείνει έτσι ακριβώς».

«Οχι στους κανόνες της µπουρζουαζίας»

«Η φόρµα, ο τρόπος παρουσίασης των κοντσέρτων κλασικής µουσικής βασίζεται σε κανόνες της µπουρζουαζίας, που µε αυτούς επιχειρεί να προστατεύσει και να προβάλλει την κουλτούρα της», πιστεύει για τις «παραδοσιακές» συναυλίες ο συνθέτης Γκάµπριελ Προκόφιεφ, εγγονός του µεγάλου ρώσου συνθέτη Σεργκέι Προκόφιεφ. «Οι συναυλίες στην εποχή του Μότσαρτ ήταν ανεπιτήδευτες. Στις µέρες µας πολλοί είναι εκείνοι στο ακροατήριο που κουράζονται στη διάρκεια ενός κοντσέρτου. Εχουν την αίσθηση ότι πρόκειται για έναν κώδικα, ένα είδος ξεπερασµένης γλώσσας που δεν τους αφορά».

«Η έµπνευση µετράει»

«Πιστεύω στην έµπνευση και όχι στο «ξέφτισµα» της τέχνης για να ανακαλύψω µήπως κρύβει κάτι άλλο και για να εντυπωσιάσω», λέει στα «ΝΕΑ» η µαέστρος Κωνσταντία Γουρζή. «Ο,τιδήποτε γίνεται «για να γίνει» δεν έχει δύναµη να κερδίσει το κοινό σε κανένα µέρος αυτού του κόσµου. Αν το έργο ή µια ιδέα έχει έµπνευση, µένει στην ψυχή.

Ολα τα άλλα είναι παροδικά και άχρηστα για τη φαντασία και κυρίως για την εξέλιξή µας».


«Οχι στον ευτελισµό»

«Η Τέχνη είναι κατάθεση ζωής, σε συνδυασµό µε θείο χάρισµα. Δεν µπορεί ο άνθρωπος να αγνοεί µια σηµαντική δηµιουργία επειδή δεν τον απασχολεί στην καθηµερινότητά του», λέει. Και εµφανίζεται αντίθετος µε το λεγόµενο crossover, τη µείξη κλασικής µουσικής µε ποπ, κάτι που έκαναν µε µεγάλη επιτυχία οι Τρεις Τενόροι: «Είναι προσβολή στην Τέχνη. Ευτελίζει. Τέτοιες πρακτικές νοµίζω πως εκπέµπουν λάθος µήνυµα». Με το τσέλο στις φυλακές; Η διεύρυνση των χώρων στους οποίους δίνονται συναυλίες κλασικής µουσικής µπορεί να ορίσει και τη στάση απέναντι στα πράγµατα, πιστεύει ο βρετανός βιολοντσελίστας Μάθιου Μπάρλεϊ, ο οποίος βρέθηκε στις φυλακές του Γουίντσεστερ αποδεχόµενος πρόσκληση να δώσει συναυλία µπροστά σε 40 κρατουµένους.

«Ηµουν µε την ψυχή στο στόµα. Δεν ήξερα πώς να τους κερδίσω. Ενας από τους φυλακισµένους, παρατηρώντας τις ρυθµίσεις που είχα στον φορητό υπολογιστή µου, µε ρώτησε τι πρόγραµµα χρησιµοποιώ και άρχισα να τους λέω πως η τεχνολογία συµπορεύεται µε τη µουσική δείχνοντάς τους παράλληλα πώς λειτουργεί ο συνδυασµός. Ολοκλήρωσα παίζοντας Μπαχ.

Ενας ηλικιωµένος στην πίσω σειρά καθισµάτων δάκρυσε.

Πρώτη φορά άκουγε αυτού του είδους τη µουσική». Κοντσέρτο στο γρασίδι Συναυλία στο γρασίδι θα έχουν την ευκαιρία να παραλουθήσουν δωρεάν όσοι δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν εισιτήριο, αφού προπωλήθηκαν όλα σε χρόνο - ρεκόρ, για το κοντσέρτο που θα δώσει αύριο ο διάσηµος αρχιµουσικός Ρικάρντο Μούτι µε τη Φιλαρµονική Ορχήστρα της Βιέννης στην Αίθουσα «Χρήστος Λαµπράκης» του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών.

Στον περίβολο µε τα πλακόστρωτα µονοπάτια, τις εκτεταµένες επιφάνειες χλοοτάπητα, τις αλέες από εσπεριδοειδή, τη σκιά από ευκαλύπτους, τις συστάδες θάµνων, τις αναρριχώµενες βουκαµβίλιες, τις νεραντζιές και τις ανθισµένες µανόλιες, θα έχουν στηθεί δύο γιγαντοοθόνες. Και από αυτές θα µεταδοθεί απευθείας η συναυλία, στον δροσερό Κήπο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών, ο οποίος παραδόθηκε στο αθηναϊκό κοινό και λειτουργεί καθηµερινά από τις 10.00 ως όαση πρασίνου.

Στις 21.00, όταν στην Αίθουσα «Χρήστος Λαµπράκης» θα αρχίσει η συναυλία της Φιλαρµονικής µε τον Ρικάρντο Μούτι, όσοι θελήσουν θα µπορούν να απολαύσουν τον κήπο µετά µουσικής, καθισµένοι στο γρασίδι κάτω από τον ουρανό που θα σκοτεινιάζει, χάρη στη δωρεάν αναµετάδοση στις δύο γιγαντοοθόνες _ και µε ζουµ στον διάσηµο αρχιµουσικό _ που στήθηκαν ειδικά για τη συγκεκριµένη εκδήλωση, την οποία το έγκυρο µουσικό έντυπο «Gramophone» χαρακτηρίζει ως µία από τις 15 καλύτερες εκδηλώσεις παγκοσµίως, τουλάχιστον για τον µήνα Ιούνιο.

Η Ορχήστρα της Βιέννης, που µετράει 160 χρόνια ιστορίας, θα ερµηνεύσει τη «Συµφωνία του Λιντς» του Βόλφγκανγκ Αµαντέους Μότσαρτ, τη «Συµφωνία αρ. 8 “Ηµιτελή”» του Φραντς Σούµπερτ και τη «Συµφωνία αρ. 6 “Παθητική”» του Πιοτρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι. Χορηγοί της συναυλίας το Ιδρυµα Λαµπράκη και οι Κωνσταντίνος και Γέλη Αγγελοπούλου. Πηγή: http://www.tanea.gr