ΖΩΗ ΠΕΡΑ ΑΠ΄ ΤΑ ΟΡΙΑ

Αρχίζει πλέον να γίνεται ξεκάθαρο ότι οι άνθρωποι που σπάζουν το φράγμα των 90 ετών εκπροσωπούν ένα είδος «επίλεκτης ομάδας», σημαντικά διαφορετικής από τους ηλικιωμένους που συνήθως πεθαίνουν σε μικρότερη ηλικία. Αντί να τους προσδίδουν ένα παρατεταμένο βάρος ανημπόριας, τα επιπλέον χρόνια τους είναι συνήθως υγιή. Εχουν μια αξιοσημείωτη ικανότητα να επιβιώνουν, να καθυστερούν την εμφάνιση ή να ξεφεύγουν εντελώς από ένα σωρό αρρώστιες που σκοτώνουν τους περισσότερους συνομηλίκους τους...

Οι υπεραιωνόβιοιάνω των 110 ετών- αποτελούν ακόμη καλύτερα παραδείγματα καλών γηρατειών.«Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980 ουσιαστικά δεν υπήρχαν ως δημογραφική ομάδα»λέει ο Κρεγκ Γουίλκοξτου προγράμματος Μελέτη των Αιωνόβιων της Οκινάουα στην Ιαπωνία.«Είναι σαν να διαθέτουν κάποιον γενετικό ενισχυτικό μηχανισμό και φαίνονται να λειτουργούν καλύτερα για μακρότερο χρονικό διάστημα από τους αιωνόβιους».

Ο μέσος υπεραιωνόβιος έχει ζήσει με αυτάρκεια ως περίπου τα 105- πέντε με δέκα χρόνια περισσότερο ακόμη και από τους αιωνόβιους, οι οποίοι αντιστοιχούν σωματικά με τους ανθρώπους που είναι οκτώ ως δέκα χρόνια νεότεροί τους. Η διαπίστωση αυτή δεν αποτελεί απλώς ένα καλό νέο για τους γηραιότερους γηραιούς και για την κοινωνία εν γένει. Προσφέρει επίσης ορισμένες ενδείξεις για το πώς περισσότεροι άνθρωποι θα μπορούσαν να φθάσουν σε πιο προχωρημένα και υγιέστερα γηρατειά.

Αιωνόβιοι και ανεξάρτητοι

Μία από τις εκτενέστερες μελέτες έρχεται από τη Δανία. Το 1998 οΚάρεν Κρίστενσεντου Πανεπιστημίου της Νότιας Δανίας ήρθε σε επαφή με τους 3.600 ανθρώπους που είχαν γεννηθεί το 1905 για να διαπιστώσει ποιοι βρίσκονταν ακόμη εν ζωή. Παρακολουθώντας την υγεία τους την επόμενη δεκαετία διεπίστωσε ότι το ποσοστό αυτών που κατόρθωναν να παραμείνουν ανεξάρτητοι ήταν σταθερά περίπου το ένα τρίτο του συνόλου. Ο κάθε εξεταζόμενος κινδύνευε από ασθένειες, όσοι όμως είχαν χειρότερη υγεία πέθαιναν νωρίτερα, αφήνοντας πίσω τους υγιέστερους.

Το 2004 ζούσαν μόνο 166 άτομα από το δείγμα, το ένα τρίτο όμως εξακολουθούσε να είναι απόλυτα αύταρκες. Αυτό είναι ευχάριστο από την κοινωνική και προσωπική προοπτική, γιατί σημαίνει ότι η εξαιρετική μακροζωία δεν οδηγεί απαραιτήτως σε εξαιρετικά επίπεδα σωματικής ανικανότητας. Τα αισιόδοξα ευρήματα του κ. Κρίστενσεν επαναλαμβάνονται σε μελέτες σε όλον τον κόσμο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες σχεδόν όλοι από τους 700 και πλέον ανθρώπους που έχει παρακολουθήσει η Μελέτη Αιωνόβιων της Νέας Αγγλίας από το 1994 έζησαν ανεξάρτητοι ως τα 90, ενώ οι υπεραιωνόβιοι σε ποσοστό 40% εξακολουθούσαν να μπορούν να φροντίζουν τον εαυτό τους.

Στη Βρετανία η Κάρολ Μπρέιντου Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ μελέτησε 958 άτομα άνω των 90 ετών και διεπίστωσε ότι μόνο το ένα τέταρτο από αυτούς ζούσαν σε ιδρύματα. Αντιστοίχως, μια έρευνα στην Κίνα αποκαλύπτει ότι, προτού πεθάνουν, οι αιωνόβιοι και οι ενενηντάρηδες είναι λιγότερες ημέρες άρρωστοι ή στο κρεβάτι απ΄ ό,τι οι νεότερες ηλικιακές ομάδες ηλικιωμένων, αν και το τέλος τους, όταν τελικά έλθει, είναι γρήγορο.

Ξεχωριστά μυαλά

Φυσικά οι άνθρωποι μπορούν να ζουν ανεξάρτητοι χωρίς να είναι απολύτως υγιείς και είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι αιωνόβιοι υποφέρουν από κάποιες μικρότερης σοβαρότητας παθήσεις. Αυτές κυμαίνονται από την οστεοαρθρίτιδα - η οποία συναντάται σχεδόν σε όλους και συχνά δεν λαμβάνεται καν υπόψη στις μελέτες- ως την απλή μοναξιά. Οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες είναι επίσης διαδεδομένες, με περίπου 70%-85% των αιωνόβιων να παρουσιάζουν κάποια μορφή άνοιας. Ωστόσο η άνοια στη συγκεκριμένη ομάδα ακολουθεί διαφορετικά πρότυπα απ΄ ό,τι στον γενικό πληθυσμό: τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται ως αγγειακή άνοια ή με τη μορφή πιο σπάνιων νευροεκφυλιστικών παθήσεων, όπως η νόσος του Πικ ή η άνοια με σωμάτια του Λιούι.

Η νόσος του Αλτσχάιμερ, η πιο διαδεδομένη μορφή άνοιας, είναι σχετικά σπάνια στους αιωνόβιους. Παρ΄ όλα αυτά- και αυτό είναι παράξενο- η νεκροψία έχει αποκαλύψει στους εγκεφάλους κάποιων γηραιότερων γηραιών, οι οποίοι όσο ζούσαν δεν είχαν παρουσιάσει κανένα εξωτερικό δείγμα άνοιας, τις βλάβες που συνδέονται με τη συγκεκριμένη νόσο. Η βάση αυτής της αντίστασης στη νόσο του Αλτσχάιμερ είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. Το γεγονός είναι ότι πολλοί αιωνόβιοι εμφανίζονται ανθεκτικοί σε φθορές οι οποίες θα προκαλούσαν σημαντικές βλάβες σε ανθρώπους με λιγότερο γερή κράση και, αν και πολλοί παρουσιάζουν άνοια καθώς πλησιάζει ο θάνατος, οι περισσότεροι παραμένουν πνευματικά ικανοί και μετά τα 90.

Γεννημένοι νικητές
Η καθυστέρηση της εμφάνισης των ασθενειών και της σωματικής ανικανότητας δεν παρατηρείται ωστόσο σε όλους τους αιωνόβιους. Πολλοί δίνουν μάχη με αυτές και βγαίνουν νικητές. Εξετάζοντας το ιατρικό ιστορικό περισσότερων από 400 αιωνόβιων, ηΤζέσικα Εβερττου Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Οχάιο διέκρινε τρεις κατηγορίες. Περίπου το 40% ήταν οι «καθυστερημένοι» που είχαν αποφύγει τις χρόνιες ασθένειες ως και μετά τα 80. Αυτή η «συμπίεση της θνησιμότητας», στην οποία οι χρόνιες ασθένειες και η ανικανότητα συμπιέζονται σε όλο και μικρότερες περιόδους στο τέλος της ζωής, είναι μια πρόσφατη τάση στους ηλικιωμένους πληθυσμούς.

Ενα άλλο 40% ήταν οι «επιζήσαντες» οι οποίοι παρουσίασαν κάποια χρόνια ασθένεια πριν από τα 80 αλλά δεν υπέκυψαν σε αυτήν. Το τελευταίο 20% ήταν οι «διασωθέντες», οι οποίοι έκλεισαν έναν αιώνα ζωής χωρίς να παρουσιάσουν κανένα δείγμα των πιο κοινών χρόνιων ασθενειών, συμπεριλαμβανομένων των καρδιοπαθειών, του καρκίνου, του διαβήτη, της υπέρτασης και των εγκεφαλικών επεισοδίων. Παραδόξως, το ένα τρίτο των αιωνόβιων ανδρών ανήκε σε αυτή την κατηγορία σε σύγκριση με μόλις το 15% των γυναικών.

Ποια είναι λοιπόν τα μυστικά αυτής της μακράς και υγιούς ζωής; Οι γεροντολόγοι επισημαίνουν τέσσερις βασικούς παράγοντες: τη διατροφή, την άσκηση, τον ψυχοπνευματικό και τον κοινωνικό παράγοντα. Οποιος λοιπόν σκοπεύει να φθάσει τα 100 δεν πρέπει να υποτιμά τη σημασία του τρόπου ζωής- παρ΄ ότι κάποιοι αιωνόβιοι δηλώνουν υπερήφανα ότι κάπνιζαν 60 τσιγάρα την ημέρα επί δεκαετίες. ΟΤόμας Περλς, της Μελέτης Αιωνόβιων της Νέας Αγγλίας, πιστεύει ότι ως κατά το 70% η μακροζωία οφείλεται σε μη γενετικούς παράγοντες. Παρ΄ όλα αυτά πολλοί από τους ανθρώπους που φθάνουν σε πολύ προχωρημένη ηλικία τείνουν να έχουν ένα επιπλέον πλεονέκτημα: ένα κληρονομικό γενετικό «εισιτήριο».

Αν ξέρετε κάποιον στενό συγγενή ενός αιωνόβιου, μπορείτε να ποντάρετε άφοβα στις αυξημένες πιθανότητές του να ζήσει πολύ. Μεταξύ των Αμερικανών που γεννήθηκαν το 1900, οι αδελφοί αιωνόβιων είχαν 17πλάσιες πιθανότητες να κλείσουν έναν αιώνα ζωής όπως οι συγγενείς τους, ενώ οι αδελφές τους οκταπλάσιες. Η μελέτη της Νέας Αγγλίας αποκαλύπτει ότι τα παιδιά των αιωνόβιων έχουν κατά ένα τρίτο λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρκίνο απ΄ ό,τι ο γενικός πληθυσμός και κατά ένα έκτο λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιακές παθήσεις.

Κοιτίδες μακροζωίας
Περισσότερες ενδείξεις υπέρ του γενετικού παράγοντα έρχονται από τις «κοιτίδες» της μακροζωίας. Η Οκινάουα της Ιαπωνίας είναι πρώτη στη σειρά. Με 58 αιωνόβιους ανά 100.000 κατοίκους (και το ποσοστό αυξάνεται) έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο σε αυτή την ηλικιακή ομάδα- υπερπενταπλάσιο της κλίμακας ορισμένων ανεπτυγμένων χωρών. Οπως άλλες κοιτίδες- μεταξύ των οποίων η Σαρδηνία και η Ισλανδία- η Οκινάουα είναι μια σχετικά απομονωμένη νησιωτική κοινότητα, κάτι το οποίο οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ενδογαμίας και συγκέντρωση των γενετικών παραλλαγών. Παρά το γεγονός ότι η γενετική ομοιότητα του είδους έχει συνήθως επιζήμια αποτελέσματα, σε αυτές τις κοιτίδες φαίνεται ότι ένωσε και διατήρησε γενετικές παραλλαγές οι οποίες δημιουργούν στους ανθρώπους προδιάθεση για μακροζωία.

Βεβαίως τα μέλη των απομονωμένων κοινοτήτων ή οικογενειών συνήθως μοιράζονται επίσης ένα συγκεκριμένο περιβάλλον, αυτό όμως από μόνο του δεν μπορεί να εξηγήσει τη συγκέντρωση της μακροζωίας. Οι γεροντολόγοι έχουν ανακαλύψει ότι η επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων όπως ο πλούτος ή η παιδεία στη διάρκεια ζωής μειώνεται όσο γερνάμε, ενώ η επίδραση των γονιδίων αυξάνεται. Συγκρίνοντας 10.000 ζεύγη σκανδιναβών διδύμων αδελφών, ο κ. Κρίστενσεν διεπίστωσε ότι τα γονίδια αρχίζουν να ασκούν ισχυρή επιρροή στη διάρκεια της ζωής μας μετά τα 60. Ως τότε, τόσο τα μονοζυγωτικά όσο και τα ετεροζυγωτικά δίδυμα αδέλφια έχουν σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητες πιθανότητες να φθάσουν σε μια δεδομένη ηλικία. Μετά τα 60 ωστόσο οι πιθανότητες του ενός διδύμου να φθάσει μια δεδομένη ηλικία σε γενικές γραμμές αυξάνονται αν το άλλο δίδυμο φθάσει σε αυτή, ιδιαίτερα αν τα δίδυμα είναι μονοζυγωτικά.

Γονίδια-κλειδιά
Το «γονιδίωμα των αιωνόβιων» φαίνεται λοιπόν να αποτελεί μια βασική πηγή για τον εντοπισμό των «γονιδίων της μακροζωίας», ένα ανεκτίμητο βήμα για την κατανόηση των φυσιολογικών διαδικασιών που οδηγούν σε αυτήν. Τέτοιου είδους γονίδια έχουν ανακαλυφθεί σε αφθονία σε άλλους οργανισμούς (π.χ. περισσότερα από 70 στον νηματώδη σκώληκα Caenorhabditis elegans). Δυστυχώς, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα στους ανθρώπους. Για πολλά γονίδια έχει υποστηριχθεί ότι σχετίζονται με τη διάρκεια της ζωής, η σχέση όμως αυτή έχει επαληθευθεί για ελάχιστα σε πολλαπλούς πληθυσμούς.

Μέχρι πρότινος η μόνη εξαίρεση ήταν το ΑpoΕ, και συγκεκριμένα μια παραλλαγή αυτού του γονιδίου γνωστή ως e4, της οποίας οι φορείς παρουσιάζουν πολύ υψηλότερο κίνδυνο από τον μέσον όρο για την εμφάνιση της νόσου του Αλτσχάιμερ και καρδιακών παθήσεων. Σε όλον τον κόσμο αυτή η ατυχής εκδοχή του ΑpoΕ είναι περίπου κατά το ήμισυ λιγότερο συνηθισμένη στους αιωνόβιους απ΄ ό,τι στους νεότερους ενηλίκους. Πέρυσι εμφανίστηκε ένας δεύτερος πολλά υποσχόμενος υποψήφιος- μια παραλλαγή του γονιδίου FΟΧΟ3Α.

Μια ομάδα του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ με επικεφαλής τον Μπράντλεϊ Γουίλκοξ, μονοζυγωτικό δίδυμο του Κρεγκ, ανακάλυψε ότι οι φορείς δύο αντιγράφων μιας συγκεκριμένης μορφής αυτού του γονιδίου είχαν σχεδόν τριπλάσιες πιθανότητες να φθάσουν τα 100 απ΄ όσους δεν έφεραν αυτή την παραλλαγή, ενώ παράλληλα ξεκινούσαν τα γηρατειά τους με καλύτερη υγεία και χαμηλότερα επίπεδα εγκεφαλικών επεισοδίων, καρδιακών παθήσεων και καρκίνου.

Το FΟΧΟ3Α σχετίζεται με πολλά μονοπάτια σηματοδότησης που διατηρούνται σε πολλά ζωικά είδη. Ελέγχει το μονοπάτι ινσουλίνης/ ΙGF1, το οποίο επηρεάζει το πώς ο οργανισμός μας επεξεργάζεται την τροφή. Ελέγχει επίσης γονίδια τα οποία προστατεύουν τα κύτταρα από εξαιρετικά ενεργές ρίζες του οξυγόνου- μόρια τα οποία πιστεύεται ότι επιφέρουν το γήρας στους ανθρώπους μέσω της σωρευτικής βλάβης που προκαλούν στο DΝΑ. Το FΟΧΟ3Α ενδέχεται επίσης να προστατεύει από τον καρκίνο ενθαρρύνοντας την απόπτωσητην αυτοκτονία των βλαβέντων κυττάρων. Η παραλλαγή του που συνδέεται με τη μακροζωία είναι πολύ πιο διαδεδομένη στους 100χρονους απ΄ ό,τι στους 95χρονους, κάτι το οποίο αποδεικνύει εμφανώς την αξία της μελέτης του γονιδιώματος των αιωνόβιων.

Ως τώρα η έρευνα για τα γονίδια της μακροζωίας στους ανθρώπους ήταν εξαιρετικά δύσκολη, οι προοπτικές γίνονται όμως περισσότερο ευοίωνες, καθώς οι γονιδιωματικές τεχνολογίες γίνονται ταχύτερες και οι αιωνόβιοι προς μελέτη αυξάνονται. Μόνο μερικοί τυχεροί κερδίζουν το γενετικό λαχείο της μακροζωίας, αν όμως κατανοήσουμε τι είναι αυτό που τους ξεχωρίζει ίσως οι υπόλοιποι μπορέσουμε να τους μοιάσουμε ακολουθώντας τον τρόπο ζωής τους ή κάποιες θεραπευτικές επεμβάσεις. Μια τέτοια πρόοδος δεν θα παρατείνει μόνο τη ζωή μας, αλλά θα μας βοηθήσει επίσης να παραμένουμε υγιείς και ανεξάρτητοι όσο το δυνατόν περισσότερο.

ΔΥΟ ΔΡΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΑ 100

Τα δύο φύλα έχουν εντελώς διαφορετικές επιδόσεις στη μακροζωία. Οι αιωνόβιες γυναίκες είναι πολύ περισσότερες από τους άνδρες, οι τελευταίοι όμως, όταν ξεπερνούν τα 100, τείνουν να είναι πιο εύρωστοι, σωματικά και πνευματικά. Τα αίτια για αυτές τις διαφορές δεν είναι ξεκάθαρα. Μπορεί να οφείλονται απλώς στο γεγονός ότι ο γυναικείος οργανισμός αντεπεξέρχεται καλύτερα στις χρόνιες ασθένειες και στην ανικανότητα καθώς γερνάει. Αυτή ωστόσο δεν μπορεί να είναι η μόνη εξήγηση, εφόσον οι αιωνόβιες γυναίκες τείνουν επίσης να ακολουθούν υγιέστερο τρόπο ζωής: φροντίζουν περισσότερο τον εαυτό τους, καπνίζουν και πίνουν λιγότερο, έχουν μικρότερες πιθανότητες να πεθάνουν από βίαιο θάνατο, ατυχήματα ή αυτοκτονία και επισκέπτονται συχνότερα τον γιατρό τους. Οι άνδρες έχουν το διπλό μειονέκτημα ότι είναι πιο επιρρεπείς σε επικίνδυνες συμπεριφορές και ότι, καθώς γερνούν, υποκύπτουν περισσότερο στις χρόνιες ασθένειες. Αυτό σημαίνει ότι οι άνδρες που φθάνουν τα 100 βασίζονται περισσότερο σε κάποιο γενετικό «ισχυρό χαρτί».

ΠΕΘΑΙΝΟΝΤΑΣ ΑΠΟ ΓΗΡΑΤΕΙΑ

«Υπάρχει μία και μόνο μία αιτία θανάτου στις προχωρημένες ηλικίες. Και αυτή είναι η προχωρημένη ηλικία»έχει πει ο Λέοναρντ Χέιφλικ, ένας από τους μεγαλύτερους γεροντολόγους όλων των εποχών. Ο θάνατος από γηρατειά δεν σημαίνει ωστόσο απλώς μια γαλήνια απώλεια της διάθεσης για ζωή. Αποτελεί συνήθως μια συσσώρευση παθήσεων και τραυματισμών διαφορετικών από αυτούς που σκοτώνουν ανθρώπους σε νεότερες ηλικίες. Κατ΄ αρχήν οι γηραιότεροι των γηραιών παρουσιάζουν πολύ χαμηλά ποσοστά χρόνιων ασθενειών, όπως ο καρκίνος, οι καρδιοπάθειες και τα εγκεφαλικά επεισόδια. Η τάση είναι ιδιαίτερα εμφανής στον καρκίνο: οι πιθανότητες ανάπτυξής του αυξάνονται έντονα καθώς γερνάμε, αρχίζουν όμως να λιγοστεύουν από τα 84 και μετά, και πέφτουν κατακόρυφα μετά τα 90. Μόνο το 4% των αιωνοβίων πεθαίνουν από καρκίνο σε σύγκριση με 40% για όσους πεθαίνουν στα 50 ή στα 60.

Πολλοί αιωνόβιοι κατορθώνουν να αποφύγουν τις ασθένειες ακόμη και όταν έχουν ζήσει επί μακρόν εκτεθειμένοι σε υψηλούς κινδύνους. Πολλοί από όσους συμμετείχαν στη Μελέτη Αιωνοβίων της Νέας Αγγλίας έζησαν έναν αιώνα χωρίς καρκίνους και καρδιοπάθειες παρ΄ ότι κάπνιζαν ως και 60 τσιγάρα την ημέρα επί 50 χρόνια. Το ίδιο ισχύει και στην Οκινάουα, όπου περίπου οι μισοί υπεραιωνόβιοι έχουν ιστορικό καπνίσματος, ενώ το ένα τρίτο ήταν τακτικοί πότες. Οι άνθρωποι αυτοί ίσως προστατεύονται από κάποια γονίδια. Τι σκοτώνει λοιπόν τους γηραιότερους γηραιούς; Ο κύριος υπεύθυνος είναι η πνευμονία, ακολουθούμενη από άλλες λοιμώξεις του αναπνευστικού, τα ατυχήματα και τα εντερικά προβλήματα. Ο θάνατος από γηρατειά προέρχεται συνήθως από την κατάρρευση ολόκληρων συστημάτων τα οποία έχουν πια φθαρεί από τον χρόνο.
© 2009 Νew Scientist Μagazine, Reed Βusiness Ιnformation Ltd.
Πηγή: http://www.tovima.gr